Z HISTORII WSI WOJCIECHY

Wojciechy, które do 1945 roku nosiły nazwę Albrechtsdorf,  to wieś położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bartoszyce. Do 1954 roku mieściła się tu  siedziba gminy Wojciechy, natomiast w latach 1954-1972 Gromadzkiej Rady Narodowej. W latach 1975-1998 miejscowość należała do administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Wieś została lokowana (założona) w 1335 roku przez komtura Bałgi (1) Henryka de Muro na prawie chełmińskim, które było korzystniejsze dla osadników ponieważ dopuszczało większe prawo dziedziczenia przy mniejszym obciążeniu wojskowym, na 80 włókach (2). Początkowo należała do zakonu krzyżackiego. W 1362 i ponownie w 1392 roku przeszła w posiadanie pruskiego rodu Malgedinów. W wieku XVIII i na początku XIX  Wojciechy były wsią królewską. W połowie XIX w. nastąpiło uwłaszczenie chłopów (3). Wieś została mocno zniszczona  w 1414 roku przez wojska polskie i litewskie w czasie wojny polsko-krzyżackiej. Straty zostały wycenione na  co najmniej 300 grzywien(4).

Kościół w Wojciechach wzniesiono najprawdopodobniej w XIV wieku, ale pierwsza zachowana informacja o nim pochodzi dopiero z 1498 roku. Przed reformacją, należał do archiprezbiteriatu (dekanat przed 1525 r.) lidzbarskiego (5). W 1527 r. uległ znacznemu zniszczeniu. Odbudowano go w XVI w., a następnie przebudowano w 1655 roku. Kolejne rozbudowy kościoła miały miejsce w roku 1720 (przebudowana kruchta), 1751 (wieża), 1869 (zakrystia). W latach 1525-1945 pozostawał w posiadaniu protestantów a patronat sprawowali nad nim Kreytzwenowie z Piast wielkich. Parafia katolicka została erygowana ponownie w 1962 roku(6).

"W latach 1968-1969 Wojciechy wygrały konkurs na najbardziej zadbaną gminę w województwie. Nagrodą był 1 milion ówczesnych złotych, który przeznaczono na założenie wodociągów wiejskich. Z tej okazji odbył się uroczysty festyn. We wsi istniały mocne więzi społeczne. Ludzie byli głęboko zaangażowani w jej życie. Kwitło życie kulturalne oraz współpraca między społeczeństwem a szkołą"(7).

W latach 80-tych XX wieku we wsi było 119 budynków mieszkalnych z 688 osobami, ulice były oświetlone. W tym czasie w Wojciechach znajdowała się siedziba leśnictwa, urząd pocztowy, szkoła podstawowa (dziesięcioizbowa), boisko sportowe, przedszkole z 23 dziećmi, dom kultury, świetlica, klub, filia biblioteczna, sala kinowa na 120 miejsc, ośrodek zdrowia, apteka, punkt weterynaryjny, sklep spożywczy, sklep przemysłowy, zakład fryzjerski, dwa zakłady remontowo-budowlane.

HISTORIA SZKOŁY PODSTAWOWEJ W WOJCIECHACH

Początki szkoły w Wojciechach sięgają czasów reformacji. Została utworzona przy kościele  w 1525 r. (szkoła przykościelna), natomiast w 1737 poddana została nadzorowi państwowemu. W 1935 r. w szkole pracowało dwóch nauczycieli a uczęszczało do niej 129 uczniów.

W styczniu i lutym 1945 roku okolice Bartoszyc i Górowa Ił. stały się areną działań frontowych II wojny światowej. W czerwcu 1945 roku do Bartoszyc i Iławki (Bagrationowsk) przybyły z Olsztyna pierwsze ekipy polskich urzędników ze starostami powiatowymi na czele.  Pierwszy Inspektor Szkolny, Paweł Drozd, przybył do Górowa Iławeckiego w dniu 20 września 1945 r. Powierzono mu zadanie zorganizowania sieci szkół w okręgu mazurskim. Nie zastał tutaj żadnej szkoły ani innej placówki kulturalno-oświatowej, w całym powiecie było tylko 360 osób polskiego pochodzenia. Jednak od  lutego 1946 r. zaczęło przybywać więcej osadników co pozwalało na tworzenie szkół w terenie (8).

5 stycznia 1946 r. w Landsbergu (Górowo Ił.) odbyły  się obrady Komisji Oświatowej, której przewodniczył Paweł Drozd. Wtedy też zapadła decyzja o potrzebie utworzenia szkoły powszechnej m.in. w Albrechtsdorf (Wojciechach). Założył ją w październiku 1946 roku Stanisław Czarnecki. Po nim kierownictwo szkoły objęła Klara Kosteczko.  

Pierwszymi nauczycielkami w roku szkolnym 1946/1947 były:

• Klara Kosteczko – wychowawczyni klasy I (59 uczniów) i klasy IV (17 uczniów)
• Stefania Bukowa – wychowawczyni klasy II (30 uczniów)
• Aniela Kotowicz – wychowawczyni klasy III (25 uczniów)

 

W roku szkolnym 1949/1950 w szkole pracowało 4 nauczycieli a uczęszczało do niej 200 uczniów.

W latach 1945-1950 prowadzono w Wojciechach kursy dla dorosłych w zakresie szkoły powszechnej.

Początkowo siedziba szkoły znajdowała się w budynku obecnego ośrodka zdrowia. W miarę zasiedlania okolicznych miejscowości, rosła ilość uczniów w klasach, a wraz z nią zwiększała się liczba klas oraz kadra pedagogiczna. W roku szkolnym 1956/1957 klasa I liczyła 42 uczniów. Wkrótce budynek szkolny okazał się za mały na potrzeby dzieci. W związku z tym podjęto decyzję o budowie nowej siedziby szkoły.  

W latach 1961-1966 przeprowadzono zbiórkę na SFBS ( Społeczny Fundusz Budowy Szkół ).  Z zebranych funduszy wzniesiono kosztem przeszło 3 milionów ówczesnych złotych Szkołę - Pomnik  Tysiąclecia Państwa Polskiego im. Ludwika Waryńskiego w Wojciechach. Piękne słoneczne izby lekcyjne, sala gimnastyczna, dużo pomocy naukowych-to warunki jakie zostały stworzone do nauki dzieci w nowej szkole.

W 1963 roku szkołę przeniesiono do obecnego budynku.   

Od  1968 roku w szkole funkcjonuje klasa VIII.

W 1969 r. wykonano odwodnienie budynku szkolnego, natomiast w 1982 r. remont kapitalny. 

W roku szkolnym 1974/1975 przy szkole powstaje Drużyna Harcerska im. Tadeusza Kościuszki.

Od 04.12.1982 r. do 1985 r. prowadzony jest Uniwersytet dla Rodziców, którego głównym zadaniem była  pedagogizacja i profilaktyka rodziców.

W 1985 roku Komitet Rodzicielski i Zakłady Opiekuńcze ( Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Tolko, Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Dąbrowie?) ufundowały  szkole sztandar. Jego uroczyste wręczenie odbyło się w dniu 1 czerwca 1985 roku.

W roku szkolnym 1986/1987 po raz pierwszy zorganizowano oddział dla dzieci sześcioletnich. Zajęcia odbywały się w jednym z pomieszczeń Banku Spółdzielczego. W kolejnych latach ilość uczniów stale rosła, dlatego koniecznością stała się adaptacja części korytarzy szkolnych na sale lekcyjne.

W 1990 roku w szkole powstała Izba Tradycji.

W 1993 roku w 16 oddziałach szkoły (w tym jeden w Tolko) uczyło  się 319 uczniów.

Ważnym momentem w historii szkoły było utworzenie pierwszej w gminie Bartoszyce pracowni komputerowej. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło w dniu 04.03.1999 roku.

W 2006 r. biblioteka szkolna została przeniesiona do nowych pomieszczeń. Rok później wyposażono ją w pracownię multimedialną.

27 października 2006 roku szkoła otrzymała imię Jana Brzechwy.

Rada Gminy Bartoszyce uchwałą nr XLI/269/2006 podjęła decyzję o nadaniu szkole sztandaru.

Uroczyste nadanie Szkole Podstawowej im. Jana Brzechwy w Wojciechach sztandaru odbyło się w dniu 4 października 2007 roku. Dla wszystkich był to niezapomniany, pełen wrażeń dzień.

W 2007 roku w 7 oddziałach szkoły uczyło się 153 uczniów.

KIEROWNICY I DYREKTORZY SZKOŁY OD 1946 ROKU

• Stanisław Czarnecki  (założył szkołę w 1946 roku)
• Klara Kosteczko  (1946 – 1949)
• Tadeusz Bieroński  (1949 – 1950)
• Helena Mamińska  (1950 – 1953)
• Bronisława Abramczyk  (1954 – 1955)
• Emilia Krupiczowicz  (1956 –  ? )                         
• Maria Olszewska (Wojtowicz)  (1958 – 1959)
• Mieczysław Chowański  (1961 – 1963)
• Jan (Piotr) Ołtarzewski  (1963 ? )
• Artur Jaworowski  (1968 – 1974)
• Stanisława Chowańska  (1974 – 1986)
• Andrzej Polański  (1986 – 1990)
• mgr Eugeniusz Kozłowski  (1990 – 1996)
• Krystyna Baranowska  (1996 po)
• mgr Krzysztof Plona  (1997 – 2012)
• mgr Krzysztof Osowski  (2012 - 2021)
• mgr Teresa Bryla (2021 - 2023 po) od 2023 r.  dyrektor  

 

KADRA PEDAGOGICZNA SZKOŁY W LATACH 1946 – 2006

Kotowicz Aniela, Kosteczko Klara, Krupiczowicz Henryk, Migalska Anna, Ks. Zaręba Józef, Jędrzejewska Jadwiga, Marzec Henryka, Krupiczowicz Emilia, Krupiczowicz Antoni, Bieroński Tadeusz, Orłowska Irena, Mamińska Helena, Kwiatkowski Ireneus, Babińska Janina, Mamińska Genowefa, Malinowska Janina, Waluś Janina, Abramczyk Bronisława, Rudnicka Irena, Pietrzak Mieczysław, Demidiuk Nadzieja (język ukraiński), Nidzgorski Antoni, Olszewska Maria (Wojtowicz), Chowańska Stanisława (Narewska), Chowański Mieczysław, Rawińska Irena, Ruszczyk Stanisława, Polański Andrzej, Kupis Ferdynand, Wołosiuk Nina, Chodanionek Janina, Chmielewska Mirosława, Łunio Mirosław, Kupis Janina, Dziadyk A., Socha Z., Steć Lubomira, Lis Katarzyna, Łuński Grzegorz, Łuńska Tekla, Pich Piotr, Ołtarzewski  (Jan)Piotr, Ołtarzewska Maria, Bednarczyk Lubomira (Stec), Stefanowicz Weronika, Balcewicz Wanda (Kulbaczewska), Wojnicz Wilhelmina, Trochta Weronika, Esser Ewa, Jaworowski  Artur, Jarmołowicz  Wacław, Skowrońska Kazimiera, Hładasz Józef, Jaworowska Wanda, Bieniek-Stankiewicz Bożena, Ślaski Edmund, Sawka Ihor, Jędrowska Barbara, Sawka Danuta, Lipiński Józef, Kozłowski Eugeniusz, Lipińska Irena, Kosowska Ewa, Mackiewicz Helena, Siemaszko Helena, Więcław Janina, Baranowska Krystyna, Kuźmicz Bogdan, Andrzejczyk Alicja, Leganowicz Jan, Parafińczuk Danuta, Plona Grażyna, Plona Krzysztof, Pleskacz Anna, Mikulewicz Wiesława, Bogdziewicz Joanna, Sawicka Marzena (Kozera), Prońska Danuta, Miciul Mirosław, Fijoł Danuta, Plona Bożena, Plona Bogumił, Wójcik Jolanta, Wojtkiewicz Helena, Bryła Teresa, Ochenkowska Leokadia, Wasyluk Marzena, Ks. Załęski Kazimierz, Ks. Koniec Janusz, Aleksandrowicz Janina, Lemiesz Alicja Agata, Bal Bożenna, Morawska Beata, Rynkiewicz Urszula, Kabelis Anna, Klusek Krzysztof, Kasjaniuk Iwona, Magdziarz Marzena, Korejwo Anna, Jagiełło Iwona, Leganowicz Elżbieta, Nowicka Lucyna (Mielnik), Kuźmicz Hanna, Dąbkowska Monika, Panczenko Wiktoria, Łowicka-Bryła  Izabella, Mańkowska Małgorzata, Sołodki Alicja, Śliwkowicz Maria, Gawron Joanna, Łukaszewicz Joanna, Wojciechowska Anna, Guzowska Anna, Jakubowska Katarzyna, Fredo Elena, Ks. Sobczyński Albin, Krukenicka  Żanna, Chmielewska Eugenia, Szymczyk Teresa, Jakóbczyk Ewa, Cichocka Ewelina.

SZKOŁA W OBIEKTYWIE

---

Przypisy:

 (1) W pierwotnym plemiennym znaczeniu tego terminu Komturia Bałgijska była częścią Warmii. Ten termin geograficzny pokrywa się mniej więcej z całą powstałą w XIII w. Diecezją Warmińską. Potem przyjęło się Warmią nazywać tylko terytorium dominium biskupów warmińskich (miało ono charakterystyczny kształt topora zwróconego na południowy wschód). Tak też i dziś pojmuje się Warmię. Dlatego niektóre źródła traktują obszar na północ od granicy Warmii jako Natangię. W skład Komturii bałgijskiej wchodziły następujące miejscowości: Bałga, Cynty, Świętomiejsce, Tapiewo, Iława Pruska (Bagrationowsk), Górowo Iławeckie, Bartoszyce, Rastembork (Kętrzyn), Ryn, Mrągowo, Węgobork (Węgorzewo), Jańsbork (Pisz), Biała Piska i Ełk.

(2) Włóka to dawna (średniowieczna) miara powierzchni, odpowiadająca wielkością lanowi chełmińskiemu. 1 włóka = 30 morgów = 76 597,6 m² ).

(3) Uwłaszczenie chłopów – nadanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi, połączone ze zniesieniem obciążeń feudalnych na rzecz pana feudalnego (szlachcica), czyli pańszczyzny, czynszu i tzw. "darmoch" (tj. darmowych posług, do których chłopi byli zobowiązani na rzecz dworu, np. stróżowania, uprawy pańskiego ogrodu, koszenia trawy, połowu ryb, sypania grobli, podwód, noszenia listów pańskich).

(4) Grzywna - średniowieczna jednostka wagowo-pieniężna stosowana od poł. XI w., o ciężarze ok. 210 g. Nazwa "grzywna" wywodzi się od naszyjnika bądź też wiązki skórek pełniących przez XII w. funkcję środka płatniczego. Początkowo z grzywny bito 240 denarów; Kazimierz Wielki reformując monetę krajową wprowadził podział grzywny na 48 tzw. szerokich groszy. Jako jednostka monetarna w niektórych krajach zachodniej Europy znana jako marka.

(5) IX Archiprezbiterat lidzbarski obejmował następujące parafie: Lidzbark Warmiński z filią Kłębowo, Bartoszyce, Borki, Galiny z filią Krawczyki, Górowo Iławeckie, Kraszewo z filią Jarandowo, Krekole, Wiewiórki, Rodnowo, Rogóż, Runowo z filią Ignalin, Wojciechy i Pieszkowo.

(6) Erygowanie (łac. erigo – wznoszę) – pojęcie z prawa kanonicznego kościoła katolickiego odnoszące się do założenia lub ufundowania kaplicy, kościoła, klasztoru, parafii lub diecezji przez uroczysty dekret biskupa lub Stolicy Apostolskiej.

(7) Wywiad z p. Bogdanem Kudaszewiczem.

(8) Sprawozdanie roczne z pracy kulturalno-oświatowej Inspektora Szkolnego Pawła Drozda do Kuratorium Okręgu Szkolnego  Mazurskiego w Olsztynie z dnia 3 lipca 1946 roku:

,,Dnia 20.09.45 r. przybyłem do Landsberga, siedziby urzędu powiatowego. Nie było tu jeszcze żadnej szkoły, ani jednej placówki oświatowej. Budynek szkolny, budynki nauczycielskie były zajęte przez jeńców pracujących przy zbiorach polnych. Nazajutrz ogłosiłem zapisy dzieci i młodzieży. Zapisy trwały do 26.IX. Zapisało się 12 dzieci. Dn. 2.X przybył podinspektor, któremu powierzyłem zorganizowanie szkoły. Każdej niedzieli miałem odczyty z historyji Polski w zorganizowanej świetlicy dla Milicji Obywatelskiej. Poza milicją, na odczytach bywali słuchacze cywilni. Ludności polskiej w całym powiecie było 360 osób. W XII 1945 zaczęła działać Komisja narodowościowa, przyznająca prawa obywatelstwa Mazurom. Zorg. też kurs repolonizacyjny dla 36 os. niewładających językiem pol.  Frekwencja spadła do 12 os. Inni  przestali uczęszczać na kurs, gdyż zarazili się niechęcią, z jaką odnosiło się do nich społeczeństwo polskie. Dopiero w lutym 1946 zaczęli napływać osadnicy przeważnie z Wileńszczyzny. Liczba inteligencji powiększyła się. Przewiduje się utworzenie 21 punktów szkolnych. Zorganizowano kursy dokształcające wieczorowe Szkoły Powszechnej, gdyż jest b. dużo młodzieży w wieku ok. 18 lat, która Szkoły Powszechnej (Podst.) nie skończyła a nawet nie rozpoczęła. Ponadto zorg. kursy dla nauczycieli, ażeby mieć pracowników oświatowych. Mam nadzieję, że napłynie więcej nauczycieli.”

 

---

Bibliografia:

• Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic. Wyd. drugie zmienione. Wyd. Pojezierze, Olsztyn 1987,
• Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom II. Wyd. Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn 1999,
• OBN im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. Szkoły podstawowe w powiecie bartoszyckim-wykaz nauczycieli, rozwój szkolnictwa, St. Wiśniewski (R-158/III/1),
• Państwowe Archiwum w Olsztynie. Inwentarz Kuratorium Szkolnego Olsztyńskiego 1945-1950 (495/III KOS 5-6, 35, 37,77),
• Archiwum Szkoły Podstawowej im. Jana Brzechwy w Wojciechach - pomoc w poszukiwaniu informacji uczniowie: Mateusz Chrostek, Aleksndra Aduła, Piotr Kuźmicz ,
• Relacje osób prywatnych:  p. Stanisława Chowańska, p. Bogdan Kudaszewicz,
• Pomoc w poszukiwaniu materiałów archiwalnych w Archiwum Państwowym w Olsztynie  p. Agnieszka Chrostek.

 

Opracowała mgr Teresa Bryła